Η Ύλη του Προγράμματος

Θεωρητικό μέρος:

Οι μουσικοί φθόγγοι και οι χαρακτήρες τους. Συνεχής και υπερβατή ανάβαση και κατάβαση. – Σύνθεση χαρακτήρων. – Μαρτυρίες των φθόγγων. – Τόνος μείζων, ελάσσων και ελάχιστος. – Φυσική διατονική κλίμακα από τον Νη. – Παραλλαγή. – Χρόνος και χρονικοί χαρακτήρες. – Ρυθμός δίσημος, τρίσημος και τετράσημος. – Διαίρεση του χρόνου σε 2, 3 και 4 μέρη με γοργό, δίγοργο και τρίγοργο. – Αργό, ημιόλιο και δίαργο. – Συνεχής ανάβαση και κατάβαση σύμφωνα με τους ορθογραφικούς κανόνες. – Χαρακτήρες ποιότητας. – Το ολίγο και η πεταστή ως χαρακτήρες ποιότητας. – Η απόστροφος ως χρονικός χαρακτήρας (συνεχές ελαφρόν). – Παύσεις 1, 2, 3 και 4 χρόνων. – Φθορές των διατονικών φθόγγων. – Αργή και γρήγορη χρονική αγωγή. Αναπνοή. – Ρυθμική ανάγνωση. – Διαίρεση της κλίμακας σε 2 τετράχορδα. – Ημιτόνια. – Χαρακτήρες αλλοίωσης (υφέσεις και διέσεις). Μόνιμη ύφεση και μόνιμη δίεση.

  Πρακτικό μέρος:

Φωνητικά γυμνάσματα για την εφαρμογή των διδασκόμενων στο θεωρητικό μέρος, εκτελούμενα: Α΄) με απλή καταμέτρηση των χαρακτήρων, Β΄) με ρυθμική ανάγνωση και Γ΄) με παραλλαγή. – Φωνητικά γυμνάσματα από: Το σύντομο ειρμολογικό μέλος του Πλαγίου του Δ΄ καὶ του Α΄ Ἤχου. – Το αργό ειρμολογικό μέλος του Δ΄ Ἤχου. – Το σύντομο στιχηραρικό μέλος του Α΄ , του Δ΄ καὶ του Πλαγίου του Α΄ Ἤχου. – Το αργό μέλος του Δ΄ Ἤχου και του Βαρέος διατονικού Ήχου. Επιπρόσθετες ασκήσεις σε όλα τα θεωρητικά μαθήματα και παραβολή των σχημάτων της Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής προς τα αντίστοιχα της Ευρωπαϊκής Μουσικής.

Θεωρητικό μέρος:

Διαίρεση της μουσικής κλίμακας σε ακουστικά μέρη. – Οι 3 φυσικοί τόνοι και η οξύτητά τους. – Έκθεση του ρυθμού. – Τα 3 γένη και οι μαρτυρίες τους. -Ανάλυση των 8 Ήχων. – Διαίρεση των τετραχόρδων των 3 γενών. – Φθορές των γενών. – Τα είδη και τα συστήματα του μέλους (ομοιότητες και διαφορές). – Συμφωνίες. – Οι έλξεις και τα σημεία τους. – Αργό και σύντομο ειρμολογικό μέλος του Πλαγίου του Α΄ Ἤχου. – Σύγκριση Γ΄ καὶ Βαρέος Ήχου, ειρμολογικού και στιχηραρικού. – Ιδιώματα του Γ΄ καὶ του Βαρέος Ήχου. – Χρονικές αγωγές. – Διαφορές των Απολυτικίων και των Καθισμάτων του Β΄ , Δ΄ καὶ Πλαγίου του Β΄ Ἤχου, τα οποία ψάλλονται με την φθορά του Β΄ Ἤχου.

  Πρακτικό μέρος:

Φωνητικά γυμνάσματα για την εφαρμογή των διδασκόμενων στο θεωρητικό μέρος, εκτελούμενα σε όλους τους ήχους με την εξής σειρά: Πλάγιος του Δ΄ , Α΄, Πλάγιος του Α΄ , Τέταρτος, Τρίτος, Βαρύς, Δεύτερος και Πλάγιος του Β΄ καὶ με τα εξής μαθήματα: Αναβαθμοί. – Ειρμοί των Κανόνων. – Αναστάσιμα Απολυτίκια. – Τιμιωτέρα. – Αναστάσιμα Στιχηρά, Απόστιχα και Στιχηρά των Αίνων. – Κεκραγάρια και Πασαπνοάρια. – Στιχολογία «Θου Κύριε». – Αναστάσιμα Καθίσματα. – Σύντομα Δογματικά Δοξαστικά (Θεοτοκία). – 4 πρώτα αναστάσιμα Εσπέρια σύντομου στιχηραρικού μέλους. – Δογματικά Δοξαστικά (Θεοτοκία). – 11 Εωθινά. -Δοξαστικά της Κυψέλης κατ’ επιλογή (2 σε κάθε μάθημα). – Ωδές Καταβασιών Δ΄ Ἤχου. – «Κατεπλάγη Ιωσήφ» και τα ϖροσόμοιά του. – Σύντομες δοξολογίες Μανουήλ του Πρωτοψάλτου. Επιπρόσθετες ασκήσεις ανάγνωσης εκ πρώτης όψεως μελών και των 8 ήχων, αποστήθιση Απολυτικίων, Καθισμάτων και Ειρμών των Κανόνων.

  Διδασκόμενα βιβλία:

1) Αναστασιματάριον και Ειρμολόγιον Πέτρου Λαμπαδαρίου του Πελοποννησίου, έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου. 2) Μουσική Κυψέλη Στεφάνου Λαμπαδαρίου.

Θεωρητικό μέρος:

Περαιτέρω ανάλυση των ήχων. – Ήχος Βαρύς Διατονικός. – Επείσακτα μέλη. – Κλάδοι των Ήχων. – Συμφωνίες, σύμφωνες και διάφωνες. [- Οι 4 σύμφωνες Συμφωνίες από το βαρύ προς το οξύ. – Οι 2 σύμφωνες Συμφωνίες από το βαρύ προς το οξύ. – Οι 2 σύμφωνες Συμφωνίες από το οξύ προς το βαρύ. – Οι 2 διάφωνες Συμφωνίες από το βαρύ προς το οξύ. – Οι 2 διάφωνες Συμφωνίες από το οξύ προς το βαρύ. – Ο αριθμητικός και ο αρμονικός λόγος των 5 συμφώνων και των 2 διαφώνων συμφωνιών της πρώτης διαπασών από το βαρύ προς το οξύ και η παραλλαγή τους. Ο αριθμητικός και ο αρμονικός λόγος των 5 συμφώνων και των 2 διαφώνων συμφωνιών της πρώτης διαπασών από το οξύ προς το βαρύ και αντιστρόφως και η παραλλαγή τους.] – Παραλλαγή της πρώτης διαπασών από το βαρύ προς το οξύ και αντιστρόφως. [- Ο αριθμητικός λόγος της διατονικής κλίμακας της πρώτης διαπασών από το βαρύ προς το οξύ και αντιστρόφως.] – Διαίρεση της διατονικής κλίμακας της πρώτης διαπασών σε 2 τετράχορδα όμοια πρώτου σχήματος, συνημμένα και σε ένα μείζονα τόνο. – Οι τρεις φυσικοί τόνοι, όπως αυτοί παράγονται από τις διαφορές και τις συμφωνίες. – Χρωματικά και εναρμόνια τετράχορδα. – Διάκριση χρόων και φθορών. – Μεταβολή των τόνων.

 Πρακτικό μέρος:

Αργά και σύντομα προσόμοια όλων των Ήχων. – Οι Ωδές των Καταβασιών. -Η Εννάτη Ωδή των Καταβασιών του Ευαγγελισμού και των Εισοδίων και των Κυριακών του Θωμά και του Τυφλού. – Αργά Καθίσματα Μεγάλης Εβδομάδας. – Αργοί και σύντομοι Ειρμοί της Μεγάλης Εβδομάδας. – Οι εξής 12 αργές Δοξολογίες ανά μελοποιό: Α΄ καὶ Β΄ Τετράφωνος, Βαρύς Τετράφωνος και Πλάγιος του Δ΄ Ἰακώβου Πρωτοψάλτου, Γ΄ , Δ΄ , Λέγετος Τετράφωνος και Πλάγιος του Β΄ Πέτρου Λαμπαδαρίου, Πλάγιος του Α΄ Πέτρου Βυζαντίου, Βαρύς Επτάφωνος Δανιήλ Πρωτοψάλτου, Βαρύς Εναρμόνιος Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος, Πλάγιος του Δ΄ χρωματικὸς Γρηγορίου Πρωτοψάλτου. – «Μακάριος Ανήρ» Μανουήλ Πρωτοψάλτου. – Οι στίχοι του Πολυελαίου σε Βαρύ Ήχο «Λόγον αγαθόν» Γεωργίου Κρητός. – Οι στίχοι του Πολυελαίου σε Γ΄ Ἦχο «Επί τον ποταμόν Βαβυλώνος» Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος. – Τα 2 Μεγάλα Προκείμενα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αποστήθιση: σύντομων Προσομοίων και ορισμένων αργών, Κατανυκτικών, Εξαποστειλαρίων και Ειρμών των Κανόνων. Εφαρμογή τους σε Προσόμοια.

 Διδασκόμενα βιβλία:

1) Ειρμολόγιον Πέτρου Λαμπαδαρίου του Πελοποννησίου, έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου. 2) Τετράτομη Μουσική Ανθολογία «Πανδέκτη», έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου και Στεφάνου Πρώτου Δομεστίκου.

Θεωρητικό μέρος:

Περαιτέρω ανάλυση της διαίρεσης του χρόνου. – Λεπτομερέστερη ανάπτυξη όλων των θεωρητικών κεφαλαίων, τα οποία έχουν ήδη διδαχθεί. – Λεπτομερέστερη ανάπτυξη των μουσικών διαστημάτων. [- Οι 4 σύμφωνες Συμφωνίες και οι τρεις διάφωνες συμφωνίες της τετάρτης διαπασών με τους αριθμητικούς και αρμονικούς τους λόγους].

Πρακτικό μέρος:

Τα Χερουβικά της Εβδομάδας ανά μελοποιό: Α΄ , Δ΄ , Πλάγιος του Α΄ , Βαρύς και Πλάγιος του Δ΄ Πέτρου Λαμπαδαρίου, και Β΄ , Γ΄ καὶ Πλάγιος του Β΄ Γρηγορίου Πρωτοψάλτου. – Τα 6 Κοινωνικά της Εβδομάδας Πέτρου Λαμπαδαρίου. – Τα 7 Ιδιόμελα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής Ιακώβου Πρωτοψάλτου. [- Τα 11 αργά Εωθινά Ιακώβου Πρωτοψάλτου.] – Τα αργά «Τη Υπερμάχω», «Το προσταχθέν», «Ιδού ο Νυμφίος» και «Ότε οι ένδοξοι μαθηταί». – Μία σειρά αργοσύντομα Χερουβικά κατ’ εκλογή, από τις σειρές Πέτρου Λαμπαδαρίου, Πέτρου Βυζαντίου, Γρηγορίου Πρωτοψάλτου και Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου. – Μία σειρά κοινωνικών «Αινείτε» κατ’ εκλογή, από τις σειρές Πέτρου Λαμπαδαρίου, Πέτρου Βυζαντίου και Δανιήλ Πρωτοψάλτου. – Κοινωνικά δεσποτικών και θεομητορικών εορτών και εορτών των αγίων κατ’ εκλογή, από τις σειρές Πέτρου Λαμπαδαρίου, Δανιήλ Πρωτοψάλτου, Γρηγορίου Πρωτοψάλτου, Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος και Κωνσταντίνου Πρωτοψάλτου. – Το αργό και σύντομο «Κατευθυνθήτω» της Λειτουργίας των Προηγιασμένων. – Το Χερουβικό της Λειτουργίας των Προηγιασμένων «Νυν αι Δυνάμεις» σε Ήχο Πλάγιο του Β΄ Ἰωάννου Πρωτοψάλτου. – Το Κοινωνικό της Λειτουργίας των Προηγιασμένων «Γεύσασθε» Ιωάννου του Κλαδά. Τα χερουβικά της Μεγάλης Πέμπτης «Του δείπνου σου» σε Ήχο Πλάγιο του Β΄ καὶ του Μεγάλου Σαββάτου «Σιγησάτω πάσα σαρξ» σε Ήχο Πλάγιο του Α΄ Ἰακώβου Πρωτοψάλτου. – Το Κοινωνικό του Μεγάλου Σαββάτου «Εξηγέρθη ως ο υπνών» σε Ήχο Α΄ Πέτρου Λαμπαδαρίου. Επιπρόσθετες ασκήσεις ανάγνωσης εκ πρώτης όψεως μελών, τα οποία δεν έχουν διδαχθεί, από το σύντομο και αργό Δοξαστάριον και από την τετράτομη Μουσική Ανθολογία «Πανδέκτη», έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου και Στεφάνου Πρώτου Δομεστίκου.

 Διδασκόμενα βιβλία:

1) Τετράτομη Μουσική Ανθολογία «Πανδέκτη», έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου και Στεφάνου Πρώτου Δομεστίκου. [2) Αργό Δοξαστάριον Ιακώβου Πρωτοψάλτου.]

Θεωρητικό μέρος:

Μουσική ορθογραφία. – Θέματα μουσικής τεχνοτροπίας σε όλα τα είδη του μέλους όλων των Ήχων. – Βοηθητικές γραμμές, ίσον, ισοκράτημα και ισοκράτες. – Κατάρτιση και διεύθυνση των μουσικών χορών.

  Πρακτικό μέρος:

«Ήδη βάπτεται κάλαμος» Ιακώβου Πρωτοψάλτου. – «Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις» Πέτρου Λαμπαδαρίου. – «Αναστάσεως ημέρα» Ιακώβου Πρωτοψάλτου. – Το αρχαίο μέλος «Τον Δεσπότην και Αρχιερέα ημών» σε Ήχο Βαρύ. – Το αρχαίο μέλος «Άνωθεν οι Προφήται» Ιωάννου του Κουκουζέλους σε Ήχο Βαρύ. – Τα «Άγιος, άγιος», «Σε υμνούμεν» και «Την γαρ σην μήτραν» της Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου. – Το οκτάηχο αργό «Θεοτόκε Παρθένε» Πέτρου Μπερεκέτου. – Η Περισσή του Πολυελαίου «Δούλοι Κύριον» σε Ήχο Πλάγιο του Α΄ Πέτρου Λαμπαδαρίου. – Η Περισσή του Πολυελαίου σε Γ΄ Ἦχο «Επί τον ποταμόν Βαβυλώνος» Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος. [ – Το Νεκρώσιμο «Άγιος ο Θεός» σε Ήχο Πλάγιο του Β΄.] – 8 Καλοφωνικοί Ειρμοί κατ’ εκλογή με τα κρατήματά τους, ένας από κάθε Ήχο, από το Καλοφωνικόν Ειρμολόγιον.[- Εκλογή στίχων από τα μέγιστα Ανοιξαντάρια Ιωάννου του Κουκουζέλους.] Επιπρόσθετες ασκήσεις ανάγνωσης εκ πρώτης όψεως αργών και σύντομων μελών, τα οποία δεν έχουν διδαχθεί. – Πρακτική εξάσκηση στο αναλόγιο. [- Υποδειγματική διδασκαλία της προκαταρκτικής τάξης.]

  Διδασκόμενα βιβλία:

1) Τετράτομη Μουσική Ανθολογία «Πανδέκτη», έκδοση Ιωάννου Λαμπαδαρίου και Στεφάνου Πρώτου Δομεστίκου. 2) Καλοφωνικόν Ειρμολόγιον.

Τυπικό

Διδασκαλία χρήσης του Τυπικού. Προθεωρία. Τυπικό των ακολουθιών της Κυριακής. Τυπικό των ακολουθιών των υπόλοιπων ημερών της Εβδομάδας. Τυπικό των δεσποτοθεομητορικών εορτών και των εορτών των αγίων. Πρακτικές εφαρμογές της Τυπικής Διάταξης.

Ιστορία της Εκκλησιαστικής Μουσικής

Η Ελληνική μουσική στην αρχαία χριστιανική εκκλησία. Πηγές για την μουσική ιστορία των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Η μουσική στην εκκλησία από την αποστολική εποχή. Ψάλτες και ισοκράτες στην αρχαία εκκλησία. Η χρήση της μονοφωνίας στην ψαλμωδία. Η φωνητική μουσική στην χριστιανική εκκλησία. Τα άσματα της αρχαίας εκκλησίας. Οι μελωδοί και οι υμνογράφοι των 3 πρώτων χριστιανικών αιώνων. Συστηματική διαμόρφωση της εκκλησιαστικής μουσικής κατά τον Δ΄ αἰῶνα. Οι 2 τρόποι ψαλμωδίας κατά τον Δ΄ αἰῶνα. Η μοναστική ψαλμωδία μετά τον Δ΄ αἰῶνα. Οι κατηγορίες των Πατέρων της Εκκλησίας κατά της Θυμελικής μουσικής. Οι Πατέρες της Εκκλησίας καινοτομούν κατ’ ανάγκη στην εκκλησιαστική μουσική. Οι ορθόδοξοι ύμνοι κατά των αιρέσεων. Οι μελοποιοί και οι υμνογράφοι του Δ΄ , Ε , ΣΤ καὶ Ζ χριστιανικοῦ αιώνα. Ο διαρρυθμιστής της εκκλησιαστικής μουσικής Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Γένη, συστήματα και ήχοι στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Η σημειογραφία στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Ο ρυθμός στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Οι ασματικοί Κανόνες στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Τροπάρια και Στιχηρά στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Η 8ηχος Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Το εκκλησιαστικό Τυπικό στην 8ηχο Υμνωδία Ιωάννη του Δαμασκηνού. Η μουσική χειρονομία και επί Ιωάννη του Δαμασκηνού. Αργά μέλη Ιωάννη του Δαμασκηνού. Οι μελοποιοί και οι υμνογράφοι από την εποχή Ιωάννη του Δαμασκηνού μέχρι την εποχή της Άλωσης. Η εκκλησιαστική μουσική τους αιώνες μετά την Άλωση. Οι μελοποιοί, οι υμνογράφοι και οι μουσικολόγοι από την εποχὴ της Άλωσης μέχρι την εποχή μας.

Υμνολογία

Ιστορική επισκόπηση και ερμηνεία των εκκλησιαστικών ύμνων, ψαλμών και προσευχών.

Μετρική

Εξέταση των μέτρων, τα οποία απαντώνται στους εκκλησιαστικούς ύμνους. Στοιχεία της ελληνικής μετρικής γενικώτερα.

Λειτουργική

1. Έννοιες όπως: Προοιμιακός, Εξάψαλμος, Πάτερ ημών, Δοξολογία, Φως ιλαρόν, Λειτουργία κ.λπ.

2. Έννοιες όπως: Κανόνας, Υπακοή, Οίκος, Αναβαθμοί, Κοντάκιο, Απολυτικίο, Στιχηρά, Αντίφωνα, Τυπικά, Καταβασίες, Ειρμοί, Τροπάρια, Αίνοι, Φωταγωγικά, Εξαποστειλάρια, Χερουβικό, Τρισάγιο, Πολυέλαιος αλλά και Άμφια, Καλυμαύχι, Δίπτυχα, Ώρες, Παστοφόρια, Προκείμενα, Κατηχούμενοι, Χοροί, Καμπάνες κ.λπ.

3. Διαίρεση: Ι. Διαίρεση λειτουργίας (τόπος, χρόνος, πράξη). ΙΙ. Διαίρεση Ναού (περιεχόμενα, ρυθμός). ΙΙΙ. Διαίρεση ακολουθίας Λειτουργίας: Α΄) Μέρη Λειτουργίας Κατηχουμένων: 1. Προοίμιο (Δοξολογία, Ειρηνικά, Αντίφωνα, Τυπικά), 2. Ανάγνωση Ευαγγελίου (Μικρή Είσοδος, Τρισάγιο, ανάγνωση Αποστόλου), 3. Δεήσεις. Β΄) Μέρη Λειτουργίας Πιστών: Μεγάλη Είσοδος, Ομολογία Πίστεως, Αγιασμός Τιμίων Δώρων, Μετάληψη, Απόλυση.

4. Απαντήσεις σε ερωτήματα όπως: Γιατί ο ναός βρίσκεται στραμμένος προς την Ανατολή, το φως, το θυμίαμα, πόσες οι λειτουργίες, πότε λέγεται το «Όσοι εις Χριστόν» κ.λπ.

5. Ορισμός της λειτουργικής. – Οι 3 βαθμοί της ιερωσύνης. – Περαιτέρω βαθμίδες του κλήρου. – Διαφορά χειροτονίας και χειροθεσίας. – Ναός και ιερά σκεύη. – Εσωτερική διαίρεση του Ναού. – Ιερό Βήμα. – Ο κυρίως Ναός και τα περιεχόμενά του. – Άμβωνας. – Σολέας. – Νάρθηκας. – Συμβολικές παραστάσεις της Θείας Λειτουργίας. – Λειτουργικά βιβλία. – Υμνογράφοι και εκκλησιαστικοί ύμνοι. – Ανάλυση των κυριότερων λειτουργικών βιβλίων. – Εορτές. – Ακίνητες και κινητές δεσποτικές εορτές. – Θεομητορικές εορτές. – Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. – Η Μεγάλη Εβδομάδα. – Οι διάφορες εκκλησιαστικές ακολουθίες. – Εσπερινός. – Όρθρος. – Η Θεία Λειτουργία γενικά. – Η Θεία Λειτουργία των Κατηχουμένων. – Δευτερεύουσες εκκλησιαστικές τελετές. – Η Θεία Λειτουργία Ιωάννου του Χρυσοστόμου. – Η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. – Η Θεία Λειτουργία του Ευαγγελιστή Μάρκου. – Η Θεία Λειτουργία Ιακώβου του Αδελφοθέου.

Γενικά μαθήματα

Στοιχειώδης θεωρία της Ευρωπαϊκής Μουσικής και 3 τάξεις Σολφέζ.